H.2. KPH/SKH i DPO-e 1941.-1990.

Termin društveno-političke organizacije bio je ustavna kategorija u socijalističkoj Jugoslaviji. Prema Ustavu iz 1974. to su bile sljedeće organizacije: Savez komunista, Socijalistički savez radnog naroda i Savez sindikata, Savez socijalističke omladine i Savez udruženja boraca narodnooslobodilačkog rata.

Savez komunista Jugoslavije razvio se iz Komunističke partije Jugoslavije koja je nastala ujedinjenjem socijalističkih stranaka iz zemalja koje su 1918. ušle u sastav Kraljevne Srba, Hrvata i Slovenaca, a od 1929. Kraljevine Jugoslavije. Godine 1919. dobila je ime Socijalistička radnička partija Jugoslavije (komunista), a 1920. Komunistička partija Jugoslavije (KPJ). Od 1921., kada je donesen Zakon o zaštiti države, pa do kraja postojanja Kraljevine Jugoslavije KPJ je bila izvan zakona i djelovala je ilegalno. Od 1941. do 1945. inicirala je stvaranje partizanskih odreda, kasnije Narodnooslobodilačke vojske, stvaranje organizacija Narodnooslobodilačke fronte i organa vlasti. Poslije rata preuzela je vlast u državi. Godine 1952. mijenja ime u Savez komunista Jugoslavije (SKJ). U Programu SKJ određeni su politički ciljevi i zadaci, a u Statutu organizacijska načela i obveze članova. SKJ djelovao je na državnoj razini, a u republikama i pokrajinama republičke i pokrajinske organizacije. Najviši organ na državnoj razini i u republikama bio je kongres koji je birao centralni komitet kao i druge organe. Najniže razine bile su osnovne organizacije osnovane u svim poduzećima i ustanovama, mjesnim zajednicama i u Jugoslavenskoj narodnoj armiji (JNA). Komunistička partija Hrvatske (KPH) osnovana je 1937. u okviru KPJ. Godine 1952. mijenja ime u Savez komunista Hrvatske (SKH). Na izborima 1990. pojavila se pod nazivom Savez komunista Hrvatske–Stranka demokratskih promjena. Sada je registrirana kao politička stranka i djeluje pod imenom Socijaldemokratska partija Hrvatske.

Socijalistički savez radnog naroda Jugoslavije (SSRNJ) razvio se iz Narodne fronte (NF) koju je od 1935. počela stvarati Komunistička partija Jugoslavije. Tijekom rata organizacija je nosila naziv Narodnooslobodilačka fronta, a od 1945. Narodna fronta. Godine 1953. NF mijenja ime u Socijalistički savez radnog naroda Jugoslavije. Činile su ga organizacije federacije, republika i pokrajina te osnovne organizacije u općinama. SSRNJ obnašao je i neke funkcije vlasti, primjerice provođenje izbora.

Savez socijalističke omladine imao je korijen u dvjema ranijim omladinskim organizacijama, a to su: Savez komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ) osnovan 1919. i Ujedinjeni savez antifašističke omladine Jugoslavije (USAOJ) osnovan 1942. Godine 1946. USAOJ mijenja ime u Narodna omladina Jugoslavije (NOJ), a 1948. SKOJ i NOJ ujedinjuju se u jednu organizaciju pod nazivom Narodna omladine Jugoslavije. Godine 1963. mijenja ime u Savez omladine Jugoslavije (SOJ), 1974. u Savez socijalističke omladine Jugoslavije (SSOJ). Okupljao je mlade između 14 i 27 godina. SSOJ je u svom sastavu imao sljedeće organizacije: Ferijalni savez, Muzičku omladinu, Narodnu tehniku, Crveni križ, Savez izviđačkih organizacija, Savez organizacija za fizičku kulturu, Savez pionira i druge.

Savez udruženja boraca narodnooslobodilačkog rata (SUBNOR) nastao je 1961. spajanjem triju posebnih organizacija sudionika NOR-a i to: Saveza boraca narodnooslobodilačkog rata osnovanog 1947., Saveza ratnih vojnih invalida osnovanog 1945. i Udruženja rezervnih oficira i podoficira osnovanog 1952. Udruženje rezervnih oficira i podoficira izdvojilo se 1969. u posebnu organizaciju pod imenom Savez rezervnih vojnih starješina Jugoslavije. Osnovni su oblici organiziranja članova u SUBNOR-u udruženja osnivana na teritorijalnom načelu. Tako su bile organizirane općinske organizacije SUBNOR-a, zatim organizacije gradova s više općina te pokrajina, republika i federacije. (Z.H.)